Pandemiden sonraki periyoda ve bugünün enflasyon krizine baktığımızda, birçok iktisat, kendilerini 2010’ların uzun soluklu sakinliğine geri döndürmekle tehdit eden güçlü rüzgarlarla karşı karşıya. Lakin, hizmet ticaretini artırmaya ve yeşil yatırımları artırmaya yönelik siyasetlerle, görünüm kıymetli ölçüde aydınlanabilir.

Günümüzde ekonomik yorumlar tipik olarak enflasyon yahut sakinlik ile ilgili, bu nedenle merkez bankaları bu zorlukları denetim altına aldıktan sonra büyüme beklentilerini göz önünde bulundurmakta yarar var.

Durum bu türlü olunca, büyümeye yönelik tasa verici rüzgarlar var üzere görünüyor. Gelişmiş iktisat nüfuslarının birden fazla yaşlandıkça, işgücü büyümeleri yavaşlamakta. Bunu telafi etmek için personel başına daha fazla verimlilik olması gerekecek. Lakin, fizikî sermayeye yapılan yatırımın yetersizliği, yani işgücü verimliliğinin, iş süreçlerinde yahut eserlerde kıymetli yenilikler olmadan süratle büyümesi muhtemel değil Başlangıçta, pandemi sırasında artan meskenden çalışmanın üretkenliği artırdığı görünse de (zamandan tasarruf ederek ve sermayenin konutta ve ofiste çoğaltılmasını önleyerek), birçok firma en azından bir mühlet için ofiste emekçi bulundurmanın bedelini yine keşfediyor.

Bir öteki rüzgar, alt-orta sınıf hane halklarının pandemi boyunca ve artık de besin ve yakıt fiyatları enflasyonundan büyük ölçüde zorlandığı fakir ülkelerden geliyor. Birçok çocuk iki yıldan fazla bir müddettir okulu kaçırdı ve bırakma olasılıkları yüksek. Bu da gelecekte gelir sağlama potansiyellerini ve işgücünün maharet tabanını daha geniş çapta zayıflatır. Bu ortada, globalleşmenin değişimi âlâ işler bulmalarını daha da zorlaştırmakla tehdit ediyor. Uzun vadede, bu ülkelerdeki talebin zayıflığı gelişmiş dünyaya yayılacak.

Eğer dünya yeni büyüme kaynakları bulamazsa, pandemi öncesi seküler sakinliğin rahatsızlığına geri dönecek. Lakin bu sefer durum daha da berbat olabilir, zira birden fazla ülke ekonomiyi canlandırmak için sonlu mali kapasiteye sahip olacak ve faiz oranları pandemi öncesi en düşük düzeylerine süratli bir formda geri dönmeyecek.

Neyse ki, hala öbür fırsatlar var. Mal ticareti pandemiden evvel sonlarına ulaşmış üzere görünse de, hizmet ticareti hala ulaşmadı. Ülkeler çeşitli gereksiz pürüzleri kaldırmayı kabul edebilirlerse, yeni irtibat teknolojileri birçok hizmetin uzaktan sunulmasına müsaade verecek.

Chicago’da meskenden çalışan bir danışman Austin, Teksas’taki bir müşteriye hitap edebiliyorsa, Bangkok, Tayland’dan bir danışman da olabilir. Evet, öteki ülkelerdeki danışmanların kaliteyi sağlamak yahut şikayetleri gidermek için Amerika Birleşik Devletleri’nde ön ofislere sahip olmaları gerekebilir. Lakin, global danışmanlık şirketleri tarafından üstlenilebilecek toplam iş hacmi, hizmetleri hudut ötesi sunulabilirse, ekonomiyi kıymetli ölçüde daha düşük bir maliyetle büyüyecek.

Benzer halde, teletıp yalnızca psikoterapi ve radyolojide değil, birebir vakitte rutin tıbbi teşhislerde de (bazen mahallî ekipman yahut hemşire pratisyen tabip tarafından desteklenen) giderek daha uygulanabilir hale geldi. Tekrar, global kuruluşlar (örneğin, global bir Cleveland Kliniği), Hindistan’daki bir pratisyen tabibin Detroit’teki hastalar için rutin tıbbi muayeneler yapmasına müsaade vererek bilgi ve prestij pürüzlerini azaltmaya yardımcı olabilir – gerektiğinde onları Detroit’teki uzmanlara yönlendirebilir.

Bu çeşit hizmet ticaretinin önündeki en büyük pürüzler teknolojik değil, yapay. Anlaşılır bir formda, gelişmiş ekonomilerdeki yetkililer, Hindistan’daki pratisyen doktorların uygun sertifikasyon olmadan tıbbi hizmetler sunmalarına müsaade vermemekte. Fakat sorun, birçok ülkenin sertifikasyon prosedürlerinin gereksiz yere hantal olması. Ya dünya, pratisyen doktorlar tarafından yapılan çalışmalar için ortak bir sertifikasyon süreci üzerinde anlaşabilseydi? Olağandışı rahatsızlıkları olan bir ülke, orada pratik yapmak isteyenler için imtihana bir ek olarak başvurabilir, lakin sırf mutlaka gerekliyse.

İkinci bir sorun, ulusal sıhhat sigortası programlarının tipik olarak ülke dışından gelen hizmetler için ödeme yapmaması. Lakin, sertifikasyon zorluğu karşılandıysa, ortaya çıkacak maliyet tasarrufları göz önüne alındığında, yapmamaları için güzel bir neden yok.

Üçüncü bir mani ise bilgi ve zımnilik. Hiçbir hasta, dataların saklı tutulacağından ve berbata kullanımdan korunacağından emin olamıyorsa, ferdî bilgilerini yahut test sonuçlarını paylaşmaya istekli olmayacaktır. Jeopolitik tansiyon ve ekonomik şantaj çağında, bu şartların yerine getirilmesi yalnızca hizmet sağlayıcının taahhüdünü değil, tıpkı vakitte sağlayıcının hükümetinden hasta kapalılığını ihlal etmeyeceğine dair teminatlar gerektirir. Güçlü zımnilik maddeleri çıkarabilen demokrasiler (kendi hükümetlerinin ne kadar data görebileceğine dair sınırlamalar dahil), bu ticaretten yararlanmak için hükümet üzerinde çok az denetimin olduğu otokrasilerden daha düzgün konumlandırılacaktır.

Ancak, varlıklı ülkelerdeki hizmet sağlayıcıların, uzaktan rekabet etmenin zorluğuyla birlikte, onlara yüksek fiyatlar sağlayan pürüzleri kaldırmaya direnmeleri beklenen değil mi? Muhtemelen, lakin rutin olmayan hizmetleri için hala değerli bir iç talep olacak. Ayrıyeten, maniler öbür bir yerde düşürülürse, uzmanlaşmış yüksek katma kıymetli hizmetlerle çok daha büyük pazarlara hizmet edebilecekler. Bu nedenle, geniş bir küme ülke ortasında hizmet ticaretinin önündeki manilerin azaltılmasına yönelik bir mutabakat, ikili mutabakatlardan daha büyük bir muvaffakiyet bahtına sahip olacak.

Dahası, global rekabetin yükünü taşıyan imalat emekçileri de dahil olmak üzere gelişmiş ekonomilerdeki öteki birçok kişi, daha ucuz temel hizmetlerden yararlanacak. Hem ülkeler içinde hem de ülkeler ortasında ekonomik eşitsizlik azaldıkça, global talep de güçlenmeli şu durumda.

Büyüme için bir başka potansiyel kaynak “yeşil” yatırımlarda yatıyor. Rusya’nın Ukrayna’daki savaşı Avrupa için pak güç geçişini zorlaştırmış olsa da, dünyanın emisyon yüklü sermayesinin birçoklarının hala değiştirilmesi gerekiyor ve bu yatırımlar global iktisadın süratli bir formda büyümesine yardımcı olabilir.

Geçişe yardımcı olmak için, her ülkenin yatırım kredileri, emisyon düzenlemeleri, kapital ve ticaret sistemleri yahut karbon vergileri üzere işletmeler ve tüketiciler için mantıklı teşvikler oluşturması gerekecek. Hükümetlerin ayrıyeten, düşük emisyonlu ülkelerde (tipik olarak daha yoksul ve daha savunmasız olan) güç geçişini finanse etmeye yardımcı olabilmeleri için yüksek emisyonlu ülkelere (tipik olarak daha yoksul ve daha savunmasız olan) sorumluluk tahsis etmek için bir sistem üzerinde muahedeye varmaları gerekecek.

Pandemi sonrası, enflasyon sonrası ekonomik görünüm büsbütün kıyamet ve kasvetli değil. Fakat yapay pürüzleri ortadan kaldırmak ve mevcut teknolojilerden yararlanmak için çok fazla çalışma yapılması gerekiyor.

Project Syndicate- RAGHURAM G. RAJAN